Với nhà thơ Hữu Loan, quá
nhiều người biết, biết về bài thơ MÀU TÍM HOA SIM của ông, về mối tình của ông
với người vợ trẻ :
“ Ngày hợp hôn.
Nàng không đòi may áo cưới .
. . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
Đến khi : Em ơi ! giây phút cuối.
Không được
nghe em nói.
Không được
trông thấy nhau một lần …. “
Vợ của ông : Cô Lê Thị Ninh, 17 tuổi : “ hương
hồn người vợ bé nhỏ của Hữu Loan đã đi vào “văn học sử”. Cơn sầu của nhà thơ
Hữu Loan được coi là tha thiết không kém chi cái sầu của Đường Minh Hoàng sau
cái chết của Dương Quí Phi, một cái sầu “ mang
mang vô tuyệt kỹ “. (Hữu
Loan thi sĩ ăn cơm kê vàng nổi tiếng vì bài thơ tím . TranNhuong.com).
Nhưng cuộc đời nhà thơ Hữu
Loan lại cay cực, lại lắm cuộc bể dâu .
Sau cách mạng tháng 8, ông
vào bộ đội, năm 1949 chỉ được phép về nhà mấy ngày để làm đám cưới, vài hôm sau
trở lại chiến khu. Mấy tháng sau về thăm nhà, hay tin vợ chết đuối, xúc động
làm bài thơ MÀU TÍM HOA SIM, bài thơ nầy trở thành một trong những tác phẩm
lãng mạng nhất thời kháng chiến, bài thơ
bị cấm, nhưng vẫn được truyền tụng ngầm. Đến khi phong trào Nhân Văn – Giai
phẩm, Nguyễn Bính cho đăng lần đầu tiên trên báo “Trăm Hoa”.
Đến năm 1954, sau ngày tiếp
quản Hà Nội, Hữu Loan trở lại công tác tại Hội Nhà văn, làm biên tập viên cho
báo Văn Nghệ.
Năm 1956, Hữu Loan tham gia
nhóm Nhân Văn – Giai phẩm cùng với Phan Khôi, Lê Đạt, Trần Dần, Nguyễn Hữu
Đang, Quang Dũng …
“ Phong trào Nhân Văn – Giai phẩm bắt
đầu khi hai nhà thơ Trần Dần, Lê Đạt phê phán tập thơ VIỆT BẮC của Tố Hữu là “
dòng thơ lục bát không có gì mới, nội dung vân vê kỹ niệm không lấy gì làm sâu
sắc “. . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ngày nay, nếu đọc lại những
bài viết của nhóm Nhân Văn, phải công nhận là nước ta đã từng có những nhà trí
thức khả kính. Đất nước ta ra nông nổi hiện nay là bởi lịch sử không chọn họ.
Nguyễn Hữu Đang bị tù 17 năm (sau 7 năm được tha), Phùng Cung, tác giả truyện
ngắn Con ngựa già của Chúa Trịnh : 7 năm tù giam, Vũ Duy Lân – Bộ Nông Lâm,
người bị nghi là cho Nguyễn Hữu Đang 1 áo len khi đang đi tù : bị giam 7 năm
mới tha, Giám đốc nhà xuất bản Minh Đức 17 năm …. Khi Hoàng Cầm cho in bài thơ
“Nhất Định Thắng” của Trần Dần. Trần Dần bị mất chức và sau đó bị bắt giam. Nếu
Trần Dần không dùng lưỡi lam cắt cổ, có lẽ thời gian “ở trong lao” của ông
không chỉ là 3 tháng . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bà Phạm Thị Nhu, vợ Hữu Loan
kể :” Chúng tôi nuôi 10 đứa con thật vô cùng vất vả, ông nhà tôi đi thồ đá, tôi
làm 2 sào ruộng, lại xay bột làm bánh bán ở chợ. Hôm nào bán ế là gánh về một
gánh nặng, cả nhà ăn trừ bữa. Tôi cứ xào một xoong to toàn các thứ rau, các con
đi học về là nhào vào múc ăn thay cơm. Ba đứa trai lớn thì hàng ngày phải dậy
từ 3 giờ sáng, kéo 3 chuyến xe cải tiến từ trên núi xuống hồ cách 2 cây số bán
cho các thuyền, rồi mới ăn vội bát cơm độn, để chạy bộ 7 cây số đi học .”
Các con của Hữu Loan gần như
không có ai vào được đại học, vì lý lịch của 1 kẻ “nhân văn”. Một người con đủ
điểm đi học nước ngoài cũng không được đi học. Ông đã bị biết bao người thân
trách cứ. Nhưng, khi quyết định rời bỏ Hà Nội, Hữu Loan đã nói với vợ :
-
Thôi thì bà và
các con chịu khổ, để cho tôi được sông lương thiện. Tôi mà chịu khó hót thì nhà
lầu, xe hơi sung sướng đấy, nhưng tôi không làm được .
Ông giải thích : Làm nhà văn
khó lắm. Viết vừa lòng nhà nước thì dân chửi, viết vừa lòng dân thì đi tù như
chơi. Thôi tôi về đi cày .
Đôi khi nghĩ những người như
Hữu Loan, Trần Dần dại thật, nhưng Những ngày ấy bao
nhiêu thương xót , làm
sao có thể bắt những người như các ông quay lưng lại với nhân dân .
( HUY ĐỨC tháng 2/2008).
MỘT BÀI THƠ, MẤY CUỘC BỂ DÂU .
Là bài thơ “ Cùng những thằng
nịnh hót “, đăng trên tập Giai phẩm Mùa Thu tập 1, cũng là bài thơ xác định
phong cách của Hữu Loan :
Bài như sau : CÙNG
NHỮNG THẰNG NỊNH HÓT.
( Sau khi đọc bài “Những
Thằng Nịnh Hót” của Maiakopski.)
Dưới thời kỳ Pháp thuộc.
Những thằng nịnh hót nghênh
ngang.
Lưng rạp trước quan Tây.
Bắt vợ như thang.
Chân trèo danh vọng.
Đuổi vợ chúng đi.
Lọt theo đầu chúng.
Bao nhiêu nhục nhằn.
Nhục mất nước muôn phần.
Nhục cùng nước với những thằng nịnh hót .
Một điều đau xót.
Trong chế độ chúng ta.
Trong chế độ dân chủ cộng
hòa.
Những thằng nịnh hót còn
thênh thang đất sống.
Không quần chùng áo thụng.
Không thang đàn bà.
Nhưng còn thang lưng, thang lưỡi.
Những mồm không tanh tưởi.
Ngậm vòi đu đủ
Trợn mắt, phùng mang.
Thổi vào rốn cấp trên :
“ Dạ, dạ, thưa anh … Dạ dạ, em, em …
Gãi cổ, gãi tai :
“ … anh quên ngủ, quên ăn nhiều quá …”
Anh vì nước, vì dân hơn tất
cả từ trước đến nay .
Chân xoa và xoa tay.
Hít thượng cấp cứ thơm như mùi mít.
Gọi như thế là :
-
Phê bình cấp trên
kịch liệt.
Gặp
cấp trên chủ quan, mũi như chim vỗ cánh.
Bụng
phình như trống làng.
Thấy
mình : đạo đức, tài năng hơn tất cả.
Như thế là chết rồi : Quân
nịnh tha hồ lên cấp .
Như con gì nhà gác lên thang.
Còn muốn lên thủ trưởng cơ
quan
Còn đi đây, đi đó.
Lưỡi và lưng.
Lắm thằng gian khổ.
Chúng nói ở đâu : Thối thóc thuế, mục kho hàng (1).
Phong trào suy xụp.
Nhân dân mất cắp đang giữa ban ngày.
To cánh và to vây .
Những ai không nịnh hót.
Đi, mang cao liêm sĩ con người.
Chúng gieo tai họa, gieo tai.
Kiểm thảo, hạ tầng – Còn quy là phản động.
Có người đã chết oan vì chúng
Vẫn thiết tha yêu chế độ đến hơi
thở cuối cùng .
Nguy hiểm thay, thật khó mà trông .
Chúng nó ngụy trang : Bằng tổ chức .
Bằng quan điểm nhân dân.
Bằng lập trương, chánh sách.
Chúng nó còn thằng nào.
Là chế độ chúng ta chưa sạch.
Phải làm tổng vệ sinh cho kỳ hết
mọi thằng.
Những người đã đánh bại xâm lăng
Đỏ bừng mặt vì những tên quốc xỉ.
Ngay giữa thời nô lệ.
Là người, chúng ta : Không ai biết cúi đầu
. HỮU
LOAN.
Bài thơ nầy vào năm 1971 ông
Kim Nhật đăng lại trên tạp chí Văn Học ở miền Nam
Năm 1956 đến nay 2013, thời
gian 57 năm cũng là quá dài, quá lớn so với cái tuổi bọn chúng tôi (kẻ hậu
sinh), nhưng chuyện nịnh hót thì quả thật thời nào cũng có … ngày nay lại mạnh
hơn, nhiều hơn, tinh vi hơn ………
Hữu Loan là một trong những
khuôn mặt trực tính và bất khuất nhất của nhóm Nhân Văn – Giai phẩm.
TIN ĐẶC BIỆT :
- 19 giờ, ngày 18 tháng 3 năm 2009, nhà thơ
Hữu Loan, tác giả của bài thơ nổi tiếng MÀU TÍM HOA SIM đã đi vào cõi vĩnh hằng
tại nhà riêng : thôn Vân Hoàn, xã Nga Lĩnh, huyện Nga Sơn – Thanh Hóa, thọ 95
tuổi .
Ít có nhà thơ nào ra đi ở cái
ngưỡng thượng thọ như Hữu Loan. Sau hơn một năm đau ốm, ông đã ra đi thanh thản
trong một không gian “màu tím” rất riêng của ông, “tím chiều hoang biền biệt”. Khép lại
cả một chuỗi ngày dài đăng đẳng đến cả 50 năm nhọc nhằn thể xác lẫn tinh thần.
Chỉ khoãng 10 năm cuối đời, ông mới nếm trãi được hương vị ngọt ngào của “ đứa
con tinh thần” khi mà Công ty cổ phần
công nghệ Viet Vitek VTB mua bản quyền bài thơ Màu Tím Hoa Sim với giá 100
triệu đồng (ngày 19.12.2004). Nói tới Hữu Loan là nhắc tới bài thơ Màu Tím Hoa
Sim, bài thơ đã hơn 60 tuổi và đã được bao nhiêu thế hệ yêu thích thơ ca chép vào
sổ tay thơ. Trên BBC News ngày 10.11.2002, trong bài viết “ Chiến tranh đã tạo
nên cảm xúc cho các nhà thơ trên thế giới như thế nào ? “, tác giả L.Pollard đã
chọn bài Màu Tím Hoa Sim là một trong 3 bài thơ tiêu biểu viết về đề tài chiến
tranh. Đó là một bài thơ đầy tâm trạng của người lính Vệ Quốc quân hay tin
người vợ trẻ vừa mất ở quê nhà .
( H.Đ.N. TNO.)
Trên 1 bài báo của tờ Lao
Động chủ nhật (khoãng năm 1988), tôi có đọc 1 bài phỏng vấn nhà thơ Hữu Loan (
lâu quá …) đại khái :
·
Khi về sống ở
Thanh Hóa, hàng tháng ông phải mang sổ đến trình diện Công An Huyện ( vì đang
quản chế ) mấy chú Công An trẻ thấy 1 ông già hiền, dễ mến, khi đi công tác có
đi ngang qua nhà của ông, thấy nhà cửa tuềnh tàng, xiêu vẹo …
Bèn hỏi ông : Sao bác không làm nhà lại ?
Hữu Loan trả lời : Tao đang bận làm người còn chưa xong, hơi đâu
lo làm nhà !
Hữu Loan : Có một anh bạn trẻ
đến hỏi tôi : Thế nào làm thơ và viết
văn được nổi tiếng ?
Tôi trả lời : Trước tiên , anh phải làm chính trị đi đã,
khi nào chính trị thành đạt rồi thì lúc ấy anh viết văn, làm thơ thế nào cũng
nổi tiếng cả !
Nói thì nói vậy, không phải
vì bài thơ “Cùng những thằng nịnh hót” mà Hữu Loan mới lắm cuộc bể dâu. Tánh
khí cương cường như thế, xã hội như thế thì dù không có bài thơ nầy thì Hữu
Loan cũng phải bể dâu thôi. Mừng thay, những năm cuối đời ông đã “nếm trãi được hương
vị ngọt ngào của đứa con tinh thần “
so với một số bạn bè, cùng hội
cùng thuyền … thì cũng quá quí rồi ru !
GHI THÊM : CÂU
CHUYỆN CỦA HỮU LOAN :
Sau khi tàu hỏa Thống Nhất
chạy được vài chuyến (1976), thì Hữu Loan đã vào Nam
Hữu Loan ái ngại và yêu cầu
anh kia hát lại, ông ngồi nghe hết bản nhạc rồi đứng dậy, móc hết trong tiền
trong túi đưa cho “người nghệ sĩ nghèo” kèm theo lời cám ơn và nói cho anh ta
nghe :”Tôi là tác giả của bài thơ đó “
Ông bỏ đi trong sự ngẩn ngơ
của người ăn xin . . . . . . . .
01/6/2013 TRỊNH-KIM-THUẤN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét