Hoa Kỳ đang trải qua cơn đại suy thoái nghiêm trọng nhất trong lịch sử: đại suy thoái năm 1929. Do sản xuất thừa mứa, thị trường bị bão hòa không tiêu thụ nổi, nạn đầu cơ tiền tệ vọt quá mức. Người thất nghiệp xếp hàng dài dằng dặc trước các quầy phát súp bố thí.
87 tỉ đô la thu nhập quốc
gia không cứu nổi nước Mỹ rơi tõm xuống vực thẳm suy thoái. Nhiều người thuộc
tầng lớp trung lưu bị khánh kiệt, một số nhà kinh doanh cỡ bự nhảy lầu tự tử.
Nhiều kẻ ranh ma thì tin rằng: muốn sống sót qua cơn bão tố này phải biết mánh
mung thiệt giỏi. Trong khi chưa nghĩ ra mánh hay, cả những người Mỹ ranh ma quỉ
quyệt lẫn những người lương thiện kéo tới bao vây các phòng tuyển lao động, tìm
đọc mục "Cần người" trên các báo.
Bữa đó một người đứng xếp
hàng chờ đến lượt bỗng phát hiện ở cột Rao vặt trên tờ New York Post dòng thông
báo kì cục in chữ to, đóng khung trang trọng:
"HÃY GỬI CHO TÔI MỘT
ĐÔLA, SỐ NHÀ 35, ĐẠI LỘ 12, HARON UYNLEM"
Thằng cha nào đó cả gan
thật. Gửi cho tôi một đô, dễ thế! Ở thời buổi này một đô đâu phải là thứ dễ
kiếm. Nó là thằng nào mà làm phách dữ vậy? Chắc lại một trò quảng cáo gì đó.
Nhưng nghĩ cho kỹ thì thấy
cũng lạ, cũng đáng quan tâm. Một thông báo kiểu đó, đóng khung tử tế, in chữ to
nữa chứ. Phải tốn vào đó hơn một đô là ít. Mọi người bàn tán trong quán
cà phê, câu chuyện râm ran to nhỏ chuyền qua tai nhau càng tăng thêm sự chú ý
tới lời thông báo kì cục.
- Bác biết chưa? Có người
đăng báo đòi một đô và còn cho cả địa chỉ rõ ràng nữa kia.
- Ôi dào, chuyện vớ vẩn.
Nhưng dù sao cũng đăng trên báo hẳn hoi.
- Bác nghĩ đó là một doanh
nghiệp mới ra đời?
- Không, một trò quảng cáo
gì đó thôi.
- Vâng, nhưng quảng cáo thứ
gì cơ? Có lẽ cũng đáng quan tâm.
Hôm sau vẫn trên tờ New York
Post lại đăng như bữa trước, bằng khổ chữ to, in hơi đậm hơn:
"HÃY GỬI CHO TÔI MỘT
ĐÔLA, SỐ NHÀ 35, ĐẠI LỘ 12, HARON UYNLEM"
Dư luận càng xôn xao, mọi
người càng phỏng đoán.
- Tôi cho rằng đằng sau
thông báo này có chuyện gì đó, có thể thằng cha này đã nghĩ ra được một mánh
làm ăn trên thị trường chứng khoán.
- Với một đôla vốn liếng?
Chuyện nực cười!
- Đừng tưởng chỉ có chừng
đó, nếu số người tham gia rất đông.
Hôm sau nữa, vẫn trên tờ báo
đó lại thấy thông báo bằng khổ chữ càng to:
"HÃY GỬI CHO TÔI MỘT
ĐÔLA, SỐ NHÀ 35, ĐẠI LỘ 12, HARON UYNLEM"
Chắc phải có chuyện gì nên
người ta mới thông báo dai dẳng như vậy mà không cho thêm chi tiết gì. Thế là
sau ba ngày trong độc giả báo New York Post, tờ báo có nhiều bạn đọc nhất, một
trong những tờ báo lớn nhất thành phố, bỗng nảy sinh một thứ tâm lý khác lạ. Nó
nhanh chóng lây lan sang khá nhiều cư dân địa phương.
Không ai rõ bằng cách nào,
qua miệng ai, một thông tin được truyền tới tai tất cả mọi người, từ người tiểu
thương từng trải đến cụ già hưu trí đa nghi, từ kẻ cầu bơ cầu bất đến nhà kinh
doanh lõi đời.
"Cái nhà ông Haron
Uynlem này là một tay rất từ thiện, một tỉ phú hơi điên điên. Ông sẽ gửi cho
mỗi người đã tỏ lòng tin cậy ông một món quà tuyệt vời. Ông làm vậy để nâng cao
tinh thần đồng bào. Đó là một con người theo chủ nghĩa lý tưởng, một người Mỹ
chân chính đầy lòng tin tưởng vào đất nước."
Ngày thứ tư, vẫn trên tờ New
York Post, bằng khổ chữ lớn hơn:
"HÃY GỬI CHO TÔI MỘT
ĐÔLA, SỐ NHÀ 35, ĐẠI LỘ 12, HARON UYNLEM"
Vẫn chỉ ngắn gọn có thế, vẫn
một câu khô khan ra lệnh.
Thế là một tin đồn khác phi
nước đại trong thành phố. Lần này là một thông tin đảm bảo chính xác, xuất phát
từ một nguồn rất đáng tin cậy: "Đây là một nhà kinh doanh thiên tài, sắp
khai trương một công ty công nghiệp cực kì vĩ đại với những trái phiếu cực kì
nhỏ, mỗi người chỉ góp một đô thôi. Không nhận hơn, ông ta kiên quyết từ chối
những người muốn đóng góp quá một đô".
Và chẳng ai thấy mặt
Uyn-lem. Người nhân viên lầm lì đeo cổ cồn nhựa trắng ngồi nhận tiền và viết
biên lai rõ ràng, chỉ là người làm thuê: "Tôi đâu có biết, tôi chỉ đếm
tiền thôi, dùng tiền vào việc gì thì không rõ". Và hối thúc: "Xin lẹ
lẹ cho. Phía sau quý vị còn đông lắm. Năm giờ chúng tôi đóng cửa rồi", ông
ta cằn nhằn.
Ngày thứ năm trên tờ New
York Post hiện ra mấy dòng hơi khác, vẫn in ở vị trí cũ:
"XIN LƯU Ý, TÔI CHỈ
NHẬN ĐỒNG ĐÔLA CỦA QUÝ VỊ TỚI 15 THÁNG NÀY LÀ HẾT HẠN"
Vẫn ghi địa chỉ mọi khi: số
35, đại lộ 12, Haron Uynlem.
Thời hạn cuối cùng được
thông báo chẳng khác gì ngọn roi quất mạnh, mọi người cuống cuồng sợ bỏ lỡ dịp
may, xô nhau chạy tới góp một đô. Nhân viên phát thư của sở Bưu điện ôm hàng
chồng thư bảo đảm tới giao cho người gác cổng số 35. Trong dòng thác thư từ này
có cả những góp ý, những yêu cầu cung cấp thêm thông tin, những lời nguyền rủa
chửi bới, và dĩ nhiên có rất nhiều tờ một đô, có cả đôi tờ séc.
Điều lạ nhất là mọi số tiền
vượt qua một đô đều lập tức bị trả lại, khách hàng của Haron Uynlem phải tuân
thủ nghiêm ngặt quy tắc đã nêu, đây không phải là chuyện lừa đảo ấm ớ. Sự chặt
chẽ này gây ấn tượng vô cùng mạnh mẽ đến dư luận.
Ngày thứ sáu không có thông
báo trên tờ New York Post. Ngày thứ bảy không, ngày thứ tám cũng không...
Ngày thứ chín có thông báo
đóng khung trên New York Post.
"QUÝ VỊ CHỈ CÒN HAI
NGÀY ĐỂ GỬI MỘT ĐÔLA CHO TÔI. QUÁ HẠN NÀY ĐỒNG ĐÔLA CỦA QUÝ VỊ SẼ BỊ TỪ CHỐI
KHÔNG THƯƠNG TIẾC"
Trước nhà số 35 đại lộ 12
đúng là đang xảy ra một cuộc chiến ghê người.
Viên cảnh sát túc trực tại
đây hốt hoảng xin tiếp viện để tổ chức thành một đội bảo vệ trật tự. Hàng mấy
trăm mấy ngàn người có máu mánh mung chen lấn nhau suốt dọc đại lộ. Giờ hết hạn
càng đến gần, các nhà đầu tư càng cuồng nhiệt.
Thấy có cuộc tập hợp khác
thường, khách vãng lai hỏi chuyện, và một số đông trong bọn họ cũng nhào
vô nhập cuộc. Dù sao một đô vẫn chỉ là số tiền nhỏ, vả lại, biết đâu đấy? Cuộc
sống lúc này vô cùng bấp bênh, tương lai thì mịt mùng chưa biết sẽ ra sao, mỗi
cơ may dù nhỏ nhoi cũng không thể bỏ qua.
Cảnh sát nắm tay nhau lập
hành lang vào cửa ngôi nhà 35 trong đó nhân viên thu ngân lầm lì đeo cổ áo nhựa
trắng ngồi phân phát biên lai với vẻ cau có. Tuy vẫn chịu khó trả lời: đúng năm
giờ chiều mai quầy thu ngân đóng cửa hẳn, kiên quyết không nhận thêm một đồng
nào nữa. Dứt khoát như vậy. Ông Haron Uynlem không chấp nhận bất cứ trường hợp
ngoại lệ nào, bất cứ một đặc quyền đặc ân nào.
Tốc độ dịch chuyển người xếp
hàng ngày càng nhanh hơn. Đã có vài xô xát. Một số tên gian lận đã nộp tiền rồi
nhưng lại len vào xếp hàng định giở trò man trá góp thêm một đô nữa,
nhưng đám đông cảnh giác canh chừng và kịp thời vạch mặt bọn bất lương. Vả lại
chúng thật khó lòng thi thố thủ đoạn gian manh đó: nhân viên thu ngân lầm lì
đeo cổ áo nhựa trắng mỗi lần nhận một đô lại đòi xem giấy chứng minh và viết
thêm biên lai theo đúng tên họ ghi trên đó. Ông giải thích: luật quy định như
vậy, ông không thể làm khác. Đã vậy, ông lại nhớ mặt dai như đĩa. Và có một bản
thông kê ghi theo vần chữ cái tên những người đã đóng tiền. Không có cách gì
qua mặt được ông.
Ngày cuối cùng, đúng ngày 15
tháng đó, người tới đông đến nổi nhân viên thu ngân suýt bị xé xác khi định tạm
đóng cửa để ăn trưa. Cũng may ông ta kịp thời nhận ra tình hình nguy hiểm có
thể bùng nổ nên chịu nhịn đói để có tiếp tục cho ra những tờ biên lai một đô
Đúng năm giờ chiều, CHẤM
HẾT, không nhận thêm một đồng nào nữa. Nhân viên đóng cửa. Và van nài nhân viên
công lực giúp giải tán đám đông phẩn nộ. Ngài Haron Uynlem trung thành với cam
kết, đã hết ngày cuối cùng, phải đóng cửa.
Nhân viên lầm lì đeo cổ áo
nhựa trắng ra đi qua một cửa ngách và biến mất trong thành phố New York
Chỉ một mình gã nhân viên
lầm lì đeo cổ áo trắng cóc sợ con quỷ đại suy thoái. Hắn đã có 300.000 ngàn đô
trong túi. 300.000 chứ không ít hơn, và tên hắn đúng là Haron Uynlem. Có khác
chăng là lúc này hắn không lầm lì nữa và đã quẳng chiếc áo nhựa trắng vào đống
rác.
Buộc hắn tội gì đây? Lừa đảo
chăng? Lạm dụng lòng tin chăng? Thoạt nhìn thì thấy đúng như thế thật. Trong
những ngày, những tuần, những tháng sau đó, các đồn cảnh sát phường, các tòa án
chìm ngập trong thư khiếu nại, tố giác, kiện cáo. 300.000 người khờ dại than
thở không nhận được tí gì đổi cho đồng đôla đã nộp. Nhưng họ đã lầm. Mỗi người
đều đã nhận một tờ biên lai có kí tên Haron Uynlem, trên đó Haron Uynlem chẳng
hứa hẹn gì thêm. Chẳng hứa hẹn gì nên chẳng phải cho lại gì, chuyện đó thật
bình thường. Gã chỉ đăng trên báo một dòng chữ rất to nghĩa không ai có thể
hiểu sai được: “Hãy gửi cho tôi một đôla”. Thế thôi, không nói để làm gì, đó là
quyền của hắn. Hắn còn ghi thêm rằng: quá thời hạn qui định hắn sẽ từ chối
không nhận thêm một đồng nào nữa và đã làm đúng như vậy. Hơn nữa các tờ biên
lai đều ghi danh theo đúng luật, đúng như đã thông báo: “Nhận ông Mỗ số tiền
một đôla”. Chấm xuống dòng.
Tòa án Mỹ không lẽ bỏ công
sức mở 300.000 hồ sơ về 300.000 vụ kiện đòi mỗi một đôla. Mà những người nộp
đơn kiện khi biết phí kiện cáo đắt nhiều lần hơn một đôla cũng đành ngậm quả bồ
hòn làm ngọt mà rút đơn thật êm. Chỉ biết tự trách mình sao quá ngu.
Nên nội vụ chìm xuồng luôn.
Chẳng có bên nguyên cũng chẳng có bên bị. Thấy người ta đòi một đô, anh móc túi
cho một đô. Chẳng có gì trái pháp luật. Người xin và người cho đều hành động
hợp pháp.
Haron Uynlem là ai? Hồ sơ vụ
này chỉ ghi lại được chân dung mơ hồ của một gã thấp bé, lầm lì, đeo cổ áo nhựa
trắng… qua lời tả của một số người bị gã đòi tiền. Để ria hay không để ria? Họ
nói mỗi người một phách chả ai chịu ai. Vả sau đó không một ai gặp lại hắn,
không một ai nghe nói tới hắn lần nữa, không bao giờ.
Trong hàng ngũ những triệu
phú trên thế gian này chắc có Haron Uynlem lẩn quất đâu đó. Hoặc con cháu của
hắn. Nên ta phải cảnh giác!
PHH
(Biên soạn theo Hồ sơ
Interpol
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét